A reference list of fish species for a heavily modified transitional water: The Zeeschelde (Belgium)

Jan Breine; Maarten Stevens; Ericia Van den Bergh; Joachim Maes

doi:10.26496/bjz.2011.165

Authors

Jan Breine Research Institute for Nature and Forestry, Duboislaan 14, B-1560 Groenendaal, Belgium
Maarten Stevens Research Institute for Nature and Forestry, Kliniekstraat 25, B-1070 Brussels, Belgium
Ericia Van den Bergh Research Institute for Nature and Forestry, Kliniekstraat 25, B-1070 Brussels, Belgium
Joachim Maes European Commission, Joint Research Centre, Institute for Environment and Sustainability, Rural, Water and Ecosystem Resources Unit, Via E. Fermi 2749, I-21027 Ispra (VA), Italy

DOI:

https://doi.org/10.26496/bjz.2011.165

Keywords:

ecological potential, fish reference list, Schelde estuary and tidal tributaries, Water Framework Directive

Abstract

A crucial step in the development of a fish-based index for the ecological assessment of water bodies as provided by the European Water Framework Directive is to define a reference list of fish species occurring in pristine rivers. The aim of this study was to elaborate such a list. The reference corresponds to an ecological status that is referred to as Good or Maximal Ecological Potential (GEP/MEP). Based on historically-reported fish survey data of the Zeeschelde estuary (Belgian part of the Schelde estuary) and its tributaries, i.e. an affluent system, under tidal influence, presence/absence reference lists were compiled for different salinity zones and adjusted using information from recent catches. In addition, an MEP list of fishes occurring in the Westerschelde (Dutch part of the Schelde estuary), developed by JAGER & KRANENBARG (2004), is provided to present a complete overview of the Schelde estuary. Inclusion of fish species in the reference lists depended on their natural geographical distribution and ecological demands. These reference lists contain guild-specific information for the different zones within the estuary and its tidal tributaries.

References

ABLE KW (2005). A re-examination of fish estuarine dependence: evidence for connectivity between estuarine and ocean habitats. Estuarine, Coastal and Shelf Science, 64:5-17.

ADRIAENSSENS V, GOETHALS P, BREINE J, MAES J, SIMOENS I, ERCKEN D, BELPAIRE C, OLLEVIER F & DE PAUW N (2002). Referenties voor een visindex. Landschap, 19(1):59-61. (In Dutch).

ALLEN GR, MIDGLEY SH & ALLEN M (2002). Field guide to the freshwater fishes of Australia, Western Australian Museum, Perth. 394pp.

BILLARD R (1997). Les poissons d'eau douce des rivières de France. Identification, inventaire et répartition des 83 espèces. Lausanne, Delachaux & Niestlé. 192pp. (In French).

BORJA A & ELLIOTT M (2007). What does ‘good ecological potential’ mean, within the European Water Framework Directive? Marine Pollution Bulletin, 54:1559-1564.

BREINE J & VAN THUYNE G (2004). Visbestandopnames op de Rupel en Durme (2004). IBW.Wb.V.R.2004.109. 11 pp. (In Dutch, English abstract).

BREINE JJ & VAN THUYNE G (2005). Visbestandopnames op de Rupel en de Durme (2005). Depotnummer: D/2005/3241/ 233 IBW.Wb.V.R.2005.147. 12pp. (In Dutch).

BREINE J, SIMOENS I & VAN THUYNE G (2006). Visbestandopnames op de Rupel en de Durme, 2006.D/2006/3241/100 INBO.R.2006.9 ISSN: 1782-9054. 14pp. (In Dutch).

BREINE J, STEVENS M, VAN THUYNE G & BELPAIRE C (2010a). Opvolging van het visbestand van de Zeeschelde: resultaten voor 2008-2009. INBO.R. 2010.13. Instituut voor Natuur en Bosonderzoek, Brussel. 34pp. (In Dutch).

BREINE J, MAES J, QUATAERT P, VAN DEN BERGH E, SIMOENS I, VAN THUYNE G & BELPAIRE C (2007). A fish-based assessment tool for the ecological quality of the brackish Schelde estuary in Flanders (Belgium). Hydrobiologia, 575(1):141-159.

BREINE J, MAES J, STEVENS M, SIMOENS I, ELLIOTT M, HEMINGWAY K & VAN DEN BERGH E (2008). Ecological goals in relation to the associated habitat needs for fish in estuaries: case study of the Zeeschelde (Belgium). INBO.R.2008.3. D/2008/3241/009. 46pp.

BREINE J, QUATAERT P, STEVENS M, OLLEVIER, F, VOLCKAERT F, VAN DEN BERGH E & MAES J (2010b). A zone-specific fishbased index as a management tool for the Zeeschelde estuary (Belgium). Marine Pollution Bulletin, 60:1099-1112.

BREINE J, SIMOENS I, GOETHALS P, QUATAERT P, ERCKEN D, VAN LIEFFERINGE C & BELPAIRE C (2004). A fish-based index of biotic integrity for upstream brooks in Flanders (Belgium). Hydrobiologia, 522:133-148.

BREINE JJ, GOETHALS P, SIMOENS I, ERCKEN D, VAN LIEFFERINGHE C. VERHAEGEN G, BELPAIRE C, DE PAUW N, MEIRE P & OLLEVIER F (2001). De visindex als instrument voor het meten van de biotische integriteit van de Vlaamse binnenwateren. Instituut voor Bosbouw en Wildbeheer, Groenendaal. Eindverslag van project VLINA 9901, studie uitgevoerd voor rekening van de Vlaamse Gemeenschap binnen het kader van het Vlaams Impulsprogramma Natuurontwikkeling, 173pp. + bijlagen. (In Dutch).

BRYS R, YSEBAERT T, ESCARAVAGE V, VAN DAMME S, VAN BRAECKEL A, VANDEVOORDE B & VAN DEN BERGH E (2005). Afstemmen van referentiecondities en evaluatiesystemen in functie van de KRW: afleiden en beschrijven van typespecifieke referentieomstandigheden en/of MEP in elk Vlaams overgangswatertype vanuit de - overeenkomstig de KRW - ontwikkelde beoordelingssystemen voor biologische kwaliteitselementen. Eindrapport. VMM.AMO.KRW.REFCONDOW. Instituut voor natuurbehoud IN.O.2005.7. 178pp. (In Dutch).

BUYSSE D, STEVENS M, MARTENS S, BAEYENS R & COECK J (2007). Onderzoek naar de trekvissoorten in het stroomgebied van de Schelde. Vorderingsverslag maart 2007. Studie in opdracht van het Ministerie Openbare Werken, afdeling Maritieme Toegang, 15pp. (In Dutch).

DAUFRESNE M & BOËT P (2007). Climate change impacts on structure and diversity of fish communities in rivers. Global Change Biology, 13:2467-2478.

DE SELYS-LONGCHAMPS E (1842). Faune belge, 1re partie, Liège. 310pp. (In French).

ELLIOTT M, WHITFIELD AK, POTTER IC, BLABER SJM, CYRUS DP, NORDLIE FG & HARRISON TD (2007). The guild approach to categorizing estuarine fish assemblages: a global review. Fish and Fisheries, 8:241-268.

ESCARAVAGE V, YSEBAERT T & HERMAN P (2004). Description of the maximal and good ecological potentials (MEP/GEP) for the benthic macrofauna for the European Water Framework Directive (WFD) The Westerschelde NIOO-CEME Rapport 2004-04. KNAWNIOO, Centrum voor Estuariene en Mariene Ecologie, Yerseke. ISSN Nummer 1381-6519. 96 pp.

EU Water Framework Directive (2000). Directive of the European parliament and of the council 2000/60/EC establishing a framework for community action in the field of water policy. Official Journal of the European Communities 22.12.2000 L 327/1.

FAO (1984). Inland Aquatic Engineering. Project Reports ADCP/REP/21. 596pp.

FRANCO A, ELLIOTT M, FRANZOI P & TORRICELLI P (2008). Life strategies of fishes in European estuaries: the functional guild approach. Marine Ecology Progress Series, 354:219-228.

FRIMODT C (1995). Multilingual illustrated guide to the world’s commercial coldwater fish. Fishing new books, Osney Mead, Oxford, England. 215pp.

GRANDMOTTET JP (1983). Principales exigences des téléostéens dulcicoles vis à vis de l'habitat aquatique. Annales Scientifiques de l'Université de Franche-Comté, 4:3-32. (In French).

GUELINCKX J, CUVELIERS E, STEVENS M, OLLEVIER F, BREINE J & BELPAIRE C (2008). Opvolging van het visbestand van de Zeeschelde: resultaten voor 2007. Studierapport in opdracht van het Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek. INBO.R.2008.39. 47pp. (In Dutch).

HOFFMANN M & MEIRE P (1997). De oevers langs de Zeeschelde: inventarisatie van de huidige oeverstructuren. Water, 95:131-137. (In Dutch).

JAGER Z & KRANENBARG J (2004). Referenties en maatlatten: Achtergronddocument vissen. OVB, Nieuwegein, 144pp. (In Dutch).

KAMPA E & KRANZ N (2005). WFD and Hydromorphology European Workshop 17-19 October 2005, Prague Workshop summary report, 38pp.

KAMPA E & LAASER C (2009). Heavily modified Water Bodies: Exchange on Designation, Assessment of Ecological Potential, Objective Setting and Measures. Common Implementation Strategy Workshop Brussels, 12-13 March 2009. Discussion paper. 38pp.

KARR JR (1981). Assessment of biotic integrity using fish communities. Fisheries, 6:21-27.

MACKENZIE BR, GISLASON H, MÖLLMAAN C & KÖSTER FW (2007). Impact of 21st century climate change on the Baltic Sea fish community and fisheries. Global Change Biology, 13:1348-1367.

MAES J, STEVENS M & BREINE J (2007). Modelling the migration opportunities of diadromous fish species along a gradient of dissolved oxygen concentration in a European tidal watershed. Estuarine, Coastal and Shelf Science, 75:151-162.

MAES J, BREINE J, STEVENS M & OLLEVIER F (2005). New perspectives for fish in the Scheldt Estuary. In HERRIER J-L, MEES J, SALMAN A, SEYS J, VAN NIEUWENHUYSE H & DOBBELAERE I (eds) 2005. Proceedings ‘Dunes and Estuaries 2005’ International Conference on Nature Restoration Practices in European Coastal Habitats, Koksijde, Belgium, 19-23 September 2005 VLIZ special Publication 19, xiv + 685pp., 637-639.

MAES J, TAILLIEU A, VAN DAMME PA & OLLEVIER F (1997). The composition of the fish and crustacean community of the Zeeschelde estuary (Belgium). Belgian Journal of Zoology, 127(1):47-55.

MAES J, PAS J, TAILLIEU A, VAN DAMME PA & OLLEVIER F (2001). Sampling of fish and crustaceans at the cooling water intake of an estuarine power plant: a comparison with stow net fishery. Archive of Fishery and Marine Research, 49(1):27-36.

MAITLAND PS (2000). Guide to freshwater fish of Britain and Europe. Hamlyn, London. 256pp.

POLL M (1945). Contribution à la connaissance de la faune ichthyologique du Bas-Escaut. Mededelingen van het Koninklijk Natuurhistorisch Museum van België. 21:32pp. (In French).

POLL M (1947). Faune de Belgique: Poissons marins. Musée Royal d’Histoire Naturelle de Belgique. 452pp. (In French).

RAEYMAEKERS JA, DELAIRE L & HENDRY AP (2009). Genetically based differences in nest characteristics between lake, inlet, and hybrid threespine stickleback from the Misty system, British Columbia, Canada. Evolutionary Ecology Research, 11:905-919.

RAEYMAEKERS JA, MAES G, AUDENAERT E & VOLCKAERT FAM (2005). Detecting Holocene divergence in the anadromous freshwater three-spined stickleback (Gasterosteus aculeatus) system. Molecular ecology, 14(4):1001-1014.

RAEYMAEKERS JA, WEGNER KM, HUYSE T & VOLCKAERT FAM (2011). Infection dynamics of the monogenean parasite Gyrodactylus gasterostei on sympatric and allopatric populations of three-spined stickleback Gasterosteus aculeatus. Folia Parasitologica, 58:27-34.

RAEYMAEKERS JA, HUYSE T, MAELFAIT H, HELLEMANS B & VOLCKAERT FAM (2008a). Community structure, population structure and topographical specialisation of Gyrodactylus (Monogenea) ectoparasites living on sympatric stickleback species. Folia parasitologica, 55(3):187-196.

RAEYMAEKERS JA, VAN HOUDT JKJ, LARMUSEAU MHD, GELDOF S & VOLCKAERT FAM (2007). Divergent selection as revealed by PST and QTL-based FST in three-spined stickleback (Gasterosteus aculeatus) populations along a coastal inland gradient. Molecular ecology, 16:891-905.

RAEYMAEKERS JA, MAES G, GELDOF S, HONTIS I, NACKAERTS K & VOLCKAERT FAM (2008b). Modeling genetic connectivity in sticklebacks as a guideline for river restoration. Evolutionary applications, 1(3):475-488.

RAMM AEL (1990). Application of the community degradation index to South African estuaries. Water Research, 24:383-389.

SIMOENS I, BREINE J & BELPAIRE C (2006). Monitoringsproject visfauna: Afleiden en beschrijven van systeemeigen referentieomstandigheden en/of maximaal ecologisch potentieel voor visgemeenschappen in elk Vlaams oppervlaktewaterlichaamtype, vanuit de –overeenkomstige de Kaderrichtlijn Water- ontwikkelde beoordelingssystemen op basis van vismonitoring. Onderzoeksopdracht nr. VMM.AMO.SCALDIT.VISII. 109pp. (In Dutch).

TULP I, BOLLE LJ & RIJNSDORP AD (2008). Signals from the shallows: In search of common patterns in long-term trends in Dutch estuarine and coastal fish. Journal of Sea Research, 60:54-73.

TURNPENNY AWH, CLOUGH SC, HOLDEN SDJ, BRIDGES M, BIRD H, O'KEEFFE NJ, JOHNSON D, EDMONDS M & HINKS C (2004). Thames Tideway Strategy: Experimental studies on the dissolved oxygen requirements on fish. Babtie Aquatic Report, Thames Water Utilities. 137pp.

VAN DAMME P, HOSTENS K & OLLEVIER F (1994). Fish species of the lower Zeeschelde (Belgium): a comparison with historical checklists. Belgian Journal of Zoology, 124(2):93-103.

VAN DEN BERGH E, VAN DAMME S, GRAVELAND J, DE JONG D, BATE N I & MEIRE P (2005). Ecological rehabilitation of the Schelde estuary (The Netherlands-Belgium ; northwest Europe): linking ecology, safety against floods, and accessibility for port development. Restoration Ecology, 13(1):204-214.

VAN DEN BOGAERDE AJL (1825). Het District St. Nicolaas, voorheen Land van Waas, Provincie Oost-Vlaanderen, beschouwd met betrekking tot deszelfs Natuur- Staat- en Geschiedkunde ; gevolgd door eene bijzondere beschrijving van elke stad, dorp of gemeente in hetzelfde gelegen. (In Dutch).

VAN EMMERIK WAM (2003). Indeling van de vissoorten van de Nederlandse binnenwateren in ecologische gilden en in hoofdgroepen. Organisatie ter Verbetering van de Binnenvisserij, Nieuwegein. OVB Onderzoeksrapport 00160: 73pp. + 2 bijlagen (in Dutch).

VAN LIEFFERINGHE C, DE VOCHT A, EERSELS S, VAN DE BROECK S, HOUTMEYERS J & MEIRE P (2005). Impactstudie Tessenderlo Chemie. Rapport Universiteit Antwerpen, Limburgs Universitair Centrum en Sertius CVBA in opdracht van Tessenderlo Chemie. (In Dutch).

VAN LIEFFERINGHE C, DE COOMAN W, YSEBOODT R, BERVOETS L, SCHNEIDERS A, CLEMENT L, DE BRUYN E, MEIRE P & VERHEYEN RF (2000). Onderzoek naar het effect van de zoutlozingen van Tessenderlo Chemie op het aquatische ecosysteem van de Grote Nete: visstandonderzoek, waterbodemkwaliteit en waterkwaliteitsanalyse. Antwerpen: Universitaire Instelling Antwerpen, Rapport in opdracht van Tessenderlo Chemie. 98pp. (In Dutch).

VAN NEER W & ERVYNCK A (1993). Archeologie en vis. Herlevend verleden, 1, Instituut voor Archeologisch Patrimonium, Zellik, 96pp. (In Dutch).

VAN NEER W & ERVYNCK A (1994). New data on fish remains from Belgian archaeological sites. Fish exploitation in the past. Proceedings 7th meeting ICAZ Fish Remains Working Group. VAN NEER (ed) Annales Musé Royal Afrique Central, Science Zoologique, 274:217-229.

VAN THUYNE G & BREINE JJ (2003a). Visbestanden in enkele beken van het Netebekken (2003). IBW.Wb.V.IR.2003.149. 13pp. (In Dutch).

VAN THUYNE G & BREINE JJ (2003b). Het visbestand in de Dijle (2003). BW.Wb.V.IR.2003.145. 15pp. (In Dutch).

VAN THUYNE G & BREINE JJ (2008). Visbestandopnames in Vlaamse beken en rivieren afgevist in het kader van het ‘Meetnet Zoetwatervis’ 2007. Rapporten van het Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek. INBO.R.2008.21. 154pp. (In Dutch).

VENICE SYSTEM, 1959. The final resolution of the symposium on the classification of brackish waters. Archo Oceanography Limnology, 11(suppl):243-248.

VERREYCKEN H, ANSEEUW D, VAN THUYNE G, QUATAERT P & BELPAIRE C (2007). The nonindigenous freshwater fishes of Flanders (Belgium): review, status and trends over the last decade. Journal of Fish Biology, 71(Supplement D):160-172.

VOSTRADOVSKY J (1973). Freshwater fishes. The Hamlyn Publishing Group Limited, London. 252pp.

VRIELYNCK S, BELPAIRE C, STABEL A, BREINE JJ & QUATAERT P (2003). De visbestanden in Vlaanderen anno 1840-1950. Een historische schets van de referentietoestand van onze waterlopen aan de hand van de visstand, ingevoerd in een databank en vergeleken met de actuele toestand. Instituut voor Bosbouw en Wildbeheer en Afdeling Water (AMINAL), Groenendaal, juni 2002. 271pp. (In Dutch).

YSEBOODT R & MEIRE P (1999). Veldgegevens visstandonderzoek februari - juli 1999: Kleine Nete: Grobbendonk, Nijlen, Emblem & Beneden Nete: Lier, Duffel.- Antwerpen: UIA, 1999.- PVC Antwerpen i.o.v. Aquafin. (In Dutch).